De zaak Birol C.: van Postbankfraude tot levenslang en het strafgat

De zaak Birol Cicek: van Postbankfraude tot levenslang

De oplichter uit Den Haag

De Turkse Hagenaar Birol Cicek (geboren 1956/1957) belandt begin deze eeuw in de krantenkoppen als hoofdrolspeler in een bloedige zaak die het Nederlandse strafrecht blijvend verandert. In 2001 sluit hij samen met twee Azerbeidzjaanse criminelen, Elnur Azizov (34) en Kanan Guliev (24), een lening van 45.000 gulden af bij de Postbank. Met een vals paspoort lukt het drietal de bank te misleiden – een klassieke fraudezaak.

Maar de drie criminelen zijn nauwelijks in staat hun winst eerlijk te verdelen. Zodra het geld wordt gestort, trekt Birol naar het casino van Scheveningen. Binnen korte tijd vergokt hij de helft van de buit. Als zijn partners vervolgens proberen zelf geld van de rekening te halen, lukt dat niet. De woede richt zich op Birol: hij moet binnen een week alsnog cash regelen.

Dodelijke afspraak op het Kaapseplein

Op 19 november 2001, rond half tien ’s avonds, wordt Birol door zijn kompanen ter verantwoording geroepen op het Kaapseplein in Den Haag. Alle drie brengen ze versterking mee, maar die blijft op afstand. Birol is gewapend met een geladen pistool.

Het gesprek begint beheerst, maar escaleert razendsnel. Birol opent het vuur. Kickbokser Azizov wordt meerdere keren in de rug geschoten en overlijdt later in het ziekenhuis. Guliev wordt met schoten in hoofd en rug geëxecuteerd en sterft ter plekke. Een derde aanwezige wordt beschoten maar niet geraakt.

Een vriend van Birol, die getuige is van de schietpartij, vlucht naar Bulgarije. Daar wordt hij korte tijd later dood aangetroffen in een hotelkamer. Volgens de Bulgaarse politie gaat het om zelfmoord. Zijn weduwe zegt dat hij uit angst voor Birol de hand aan zichzelf sloeg, omdat hij dacht anders zelf geliquideerd te worden.

Vlucht naar Turkije en terugkeer

Na de dubbele moord vlucht Birol naar Turkije. Uitlevering lijkt onmogelijk, want Turkije levert geen eigen onderdanen uit. Toch besluit Birol in 2002 terug te keren naar Nederland. Hij vertrouwt op een deal met justitie: er zal geen levenslang tegen hem worden geëist.

Eerste proces: twintig jaar (2003)

Het proces begint in 2003. Het Openbaar Ministerie houdt zich aan de afspraak en eist 20 jaar gevangenisstraf. De rechtbank Den Haag volgt die eis. Birol C. wordt in 2003 veroordeeld tot twintig jaar cel. Daarmee lijkt de zaak afgedaan.

Hoger beroep: gok die verkeerd uitpakt

Zijn advocaat, Theo Hiddema, besluit echter in beroep te gaan. Mogelijk hoopt hij de straf te verlagen of de veroordeling omgezet te krijgen in doodslag. Het blijkt een fatale beslissing. Op 4 juni 2004 wijst het gerechtshof Den Haag een verrassend arrest. In plaats van de eis te volgen, legt het hof Birol levenslang op.

Volgens de raadsheren is twintig jaar “onvoldoende recht gedaan aan de ernst van de feiten”. Vrijlating na twaalf jaar – tweederde van de straf – achten zij maatschappelijk onverantwoord. Maar omdat de wet destijds geen gevangenisstraf van dertig jaar kende, kiezen zij voor de zwaarste sanctie: levenslang.

Rechters klem in het strafgat

Opmerkelijk genoeg laten de rechters in hun uitspraak doorschemeren dat ze liever een straf van tussen de 20 en 30 jaar hadden opgelegd. Dat was echter wettelijk niet mogelijk. Het hof voelt zich gedwongen levenslang te geven, juist omdat twintig jaar te licht zou zijn.

Hiddema reageert furieus. „Zoveel eigenzinnigheid van het hof is volstrekt uniek, een triest dieptepunt in mijn carrière,” verklaart hij tegenover de pers. Volgens hem is er hooguit sprake van doodslag en wordt het hof gebruikt om een politiek signaal af te geven. „Het hof laat weten dat het levenslang eigenlijk te lang vindt, maar 13,5 jaar te licht. Dat is een signaal naar de politiek, maar wel over de rug van mijn cliënt.”

Politieke nasleep: 30 jaar cel mogelijk

De zaak-Birol C. zet het strafrecht en de politiek op scherp. In juni 2004 besluit de Tweede Kamer het zogeheten strafgat te dichten. Voortaan kan ook een gevangenisstraf van 30 jaar worden opgelegd. Minister Donner (Justitie) had dat liever anders opgelost, door automatische vervroegde vrijlating af te schaffen. Maar de Kamer kiest voor de 30-jaar-optie. De zaak van Birol C. wordt daardoor een voorbeeldzaak die het Nederlandse strafrecht blijvend verandert.

Cassatie en definitief levenslang

In 2005 gaat Hiddema in cassatie bij de Hoge Raad. Op 27 september 2005 wordt het beroep afgewezen. Daarmee staat de levenslange gevangenisstraf definitief vast. In hun arrest schetsen de raadsheren een somber beeld van Birol C. Hij had eerder al celstraffen uitgezeten wegens twee pogingen tot doodslag. In de maanden voor de dubbele moord raakte hij opnieuw betrokken bij ernstige geweldsdelicten: hij schoot vlak langs het hoofd van een caféhouder en verwondde een schuldeiser met een kogel in diens enkel.

Psychiaters constateren geen psychische stoornis, maar wel een antisociaal en zelfzuchtig patroon, versterkt door gokverslaving. Het hof omschrijft zijn houding als: “de verdachte ziet anderen als objecten, als struiken die hij kan kappen zodra ze hem in de weg staan.”

Conclusie

Wat begon als een eenvoudige bankfraude van 45.000 gulden in 2001, eindigt in een dubbele moord, een zelfmoord in Bulgarije, en een levenslange gevangenisstraf. Voor Birol C. was de gok in het Scheveningse casino de eerste stap richting ondergang. Voor zijn advocaat Theo Hiddema werd de zaak een dieptepunt. En voor de Nederlandse rechtspraak werd het een kantelmoment: sinds de zaak-Birol C. is de straf van 30 jaar cel in het wetboek verankerd.