Bende van Oss
(1888 – 1934)
Met de Bende van Oss wordt gerefereerd aan een roerige periode, waarbij criminelen uit Oss, tussen 1888 tot aan 1934 voor veel zware misdaden zorgden. Hieronder vallen 29 moorden, tientallen roofovervallen en inbraken en enkele honderden brandstichtingen op bestelling.
Moord op wachtmeester Hoekman
Als de margarinefabriek van Van den Bergh in 1891 sluit, ontstaat een economische dip en neemt de criminaliteit toe. Zo wordt op Palmzondag 26 maart 1893 wachtmeester Geerard Hoekman vermoord. De commandant van de plaatselijke marechausseebrigade, een zeer rechtlijnige protestant uit Zeeland, wordt gehaat in het stadje met wat buigzamere katholieke mores.
De haat tegen Hoekman zit diep. Zo is Hoekman degene bij wie je een verklaring van goed gedrag moest gaan halen als je bij één van de fabrieken wordt ontslagen. Hoekman eiste dan wel dat je criminele daden van anderen opbiechtte. Een aantal mannen weigerden dit en besluiten Hoekman uit de weg te ruimen. Hoekman wordt in een hinderlaag gelokt en doodgeschoten als hij op surveillance is.
De Haagsche Courant verwoord dit op 9 november 1883 als volgt: ‘De wachtmeester, die wist dat zijn leven steeds in gevaar was, droeg altijd een revolver bij zich. Den avond van 26e maart ging de wachtmeester langs het kerkhof, de plaats, die een sterveling, die nog een greintje gevoel heeft, van alle misdrijf moet afbrengen, daar het de plaats is waar men denkt aan den dood, aan den Schepper, aan de dierbare afgestorvenen. En daar stonden vier ellendelingen gereed, den wachtmeester te ontrukken aan zijn nuttigen werkkring, zijn lieve vrouw te maken tot weduwe, zijn kinderen tot wezen. Daar knalt een schot; de wachtmeester heeft nog den tijd zijn revolver te trekken en ‘vuur’ te roepen, maar daar valt een tweede schot, en de wachtmeester valt en blaast spoedig den laatsten adem uit.’
De mores in Oss was wat losser. Er waren wat vrije vrienden. Die hadden een bende. Die kwamen samen in een kroegje en bedachten daar allemaal snode plannen. Maar Hoekman had ze door.
Historicus Jurgen Pigmans van het Stadsarchief Oss
Omroep Brabant, 10 juli 2017
Echt opschieten met het onderzoek naar de moord van Hoekman doet het niet. De doorbraak komt twee weken na de begrafenis van Hoekman. Op het kerkhof wordt grafschennis ontdekt want de deksel van de kist van de wachtmeester is geforceerd. Een krans blijkt besmeurd met menselijke uitwerpselen. De daders zijn schijnbaar gestoord tijdens hun werkzaamheden.
In Oss gaat het gerucht de ronde dat het plan was geweest om het stoffelijk overschot van Hoekman in drie stukken te snijden. De drie delen zouden worden neergelegd op de stoep van de fabrikant Jurgens, de pastorie van de deken en de marechausseekazerne. Een signaal naar de vertegenwoordigers van de economische, geestelijke en wereldlijke macht.
Deze schokkende ontheiliging van een graf en de speculaties zorgen er voor dat mensen gaan praten. Uiteindelijk worden vier verdachten voor het gerecht gebracht en tot gevangenisstraffen variërend van tien jaar tot levenslang veroordeeld.
Na de moord op Hoekman krijgt Oss meer politie en marechaussee. Die versterking en een verbetering van de plaatselijke economie zorgen ervoor dat de rust terugkeerde.
Na 1929 gaat het hard achteruit met Oss. De economische crisis en het vertrek van margarinefabrikant Jurgens hakken er in. Alleen al het vertrek van deze fabriek zet zo’n zevenhonderd werknemers op straat. Een schatting is dat tussen 1924 en 1935 24 mensen om het leven komen door doodslag, poging tot moord en moord. Er worden 1100 delicten gepleegd door zo’n 1500 daders. En het bijzondere is: iedereen zwijgt. De slachtoffers durven niet te praten uit vrees voor represailles. Betrokkenen houden de kaken stijf op elkaar.
Middelpunt van deze criminaliteit zijn de families Van Berkom, De Bie en Hendriks (alias ‘de Soep’). Tot de belangrijke betrokkenen behoren Abraham Snabel, ook bekend als ‘Gerardus Gannef’, verzekeringsinspecteur en aanstichter van roofovervallen gepleegd door de bende. Bij het oprollen van de bende in 1934 worden ruim 160 mensen gearresteerd.
Koningin Wilhelmina komt voor deze actie persoonlijk de Koninklijke Marechaussee onderscheiden. Minister Carel Goseling (kabinet-Colijn IV) kwam in 1939 in opspraak door zijn optreden in de affaire-Oss.
Enkele moorden toegeschreven aan de Bende van Oss zijn onder andere:
26 maart 1893: Moord op wachtmeester van de marechaussee Geerard Hoekman.
27 december 1917: Moord op Marinus van Hees.
2 september 1925: Moord op mevr. van Nijs.
5 december 1925: Moord op Jan Hartogs (Jantje van Mas).
21 juni 1923: Moord op weduwe Haakmans te Hoensbroek.
10 augustus 1926: Doodslag op mevr. van Zantvoort en haar drie kinderen
11 december 1929: Moord op Gerardus van Galen.
9 november 1932: Moord op Johannes (Jan) Marinus Cornelus van der Pas.
9 augustus 1933: Moord op Gerrit de Bie.
15 of 16 mei 1934: Moord op Antonius Verhoeven.
Boek:
De bende van Oss, Het ware verhaal, Martin Schouten, Just Publishers, ISBN: 9789089751768, 1e druk 2011
Film:
Bende van Oss, André van Duren., 2011
