Beroemdste schilderijen van Jan van Eyck
Jan van Eyck
(Maaseik?, ca. 1390 – Brugge, 9 juli 1441)
Van Eyck was een kunstschilder uit het graafschap Loon, dat vanaf 1366 onder het prinsbisdom Luik viel. Men rekent hem naast Rogier van der Weyden tot de voornaamste vertegenwoordiger van de Vlaamse Primitieven. Tot zijn bekendste werk behoort het veelluik het Lam Gods (1432), te bezichtigen in de Sint-Baafskathedraal van Gent, in 2020 het onderwerp van de tentoonstelling Van Eyck. Een optische revolutie. Ook de Madonna met kanunnik Joris van der Paele, zijn grootste alleenstaande paneel, neemt een belangrijke plaats in in zijn oeuvre.
Jan van Eyck was tijdens zijn leven wellicht de beroemdste schilder van Europa. Hij stond al vroeg te boek als de ‘uitvinder van de olieverfschilderkunst’. Dit laatste is in de 20e eeuw als een legende afgedaan.
Lees hier ->>> meer over kunst op deze website…
Hier ->>> vind je 100 beroemdste schilders aller tijden op deze website…
Zie hier ->>> ook de de 100 beroemdste schilderijen aller tijden op deze website…
Van Eyck introduceerde in de schilderkunst een nooit eerder gezien naturalisme dat zijn wortels heeft bij eerdere ontwikkelingen in de miniatuurkunst. De verfijnde olieverftechniek en de op waarneming gebaseerde weergave van de zichtbare werkelijkheid waren de belangrijkste elementen van de Eyckiaanse kunst die spoedig in heel Europa navolging zouden krijgen. De innovaties van Jan van Eyck lopen verbazingwekkend parallel met ontwikkelingen in de Florentijnse schilderkunst van het quattrocento.
Beroemdste schilderijen van Jan van Eyck
Franciscus van Assisi ontvangt de stigmata (ca. 1430-1432) – Jan van Eyck
Olieverf op perkament op eiken paneel – 12,7 × 14,6 cm
Philadelphia Museum of Art
Dit schilderij, Sint-Franciscus ontvangt de stigmata, is toegeschreven aan Jan van Eyck dat bestaat in twee versies. Het zijn niet-gesigneerde en niet-gedateerde werken in olieverf. Beide composities zijn nagenoeg identiek, maar verschillend in grootte. Het kleinere, waarvan de creatie wordt gesitueerd in 1430-1432, is geschilderd op perkament en bevindt zich in het Philadelphia Museum of Art. Het grotere paneel, te zien in de Galleria Sabauda van Turijn, zou ook gemaakt zijn door Van Eyck of mogelijk een navolger.
In de voorgrond zien we Franciscus en broeder Leo. De rotsformaties achter het duo zijn minutieus weergegeven. In een vallei op de achtergrond ziet men een laatmiddeleeuwse stad waarin verschillende gebouwen herinneren aan Jeruzalem, zoals de Omarmoskee, die Van Eyck kende uit tweede hand. De weerspiegelingen in het water bij de stad waren een eyckiaanse innovatie, waarmee hij al in het Turijn-Milaan-Getijdenboek zijn kunnen had getoond.
Man met de blauwe kaproen (ca. 1430) – Jan van Eyck
Olieverf op doek – 20cm x 13 cm
Nationaal Brukenthalmuseum in Sibiu, Roemenië
Van Eyck maakte meerdere schilderijen van personen met een kaproen, een populair hoofddeksel in de middeleeuwen. Zo schilderde Van Eyck ook Portret van een man met rode tulband, dat vermoedelijk een zelfportret is met een kaproen, gebruikt als tulband.
Het was een kap die reikte tot aan de schouders zodat het hoofd en de nek van de kaproendrager bedekt waren. Alleen het gezicht werd vrijgelaten. In de vroege middeleeuwen droegen vooral arme mensen een kaproen, vanaf de 14e eeuw droeg ook de rijkere bevolking een kaproen.
Het Lam Gods – Gebroeders Van Eyck (1432)
Olieverfschilderij – 340 cm × 440 cm
Sint-Baafskathedraal, Gent
Het op eikenhout geschilderde schilderij De aanbidding van het Lam Gods is een groot en inhoudelijk complex vroeg-15e-eeuws Vlaams veelluik. Het werk werd uitgevoerd in opdracht van de Gentse burger-koopman Joos Vijd, daterend tussen 1430 en 1432, en is van de hand van de gebroeders Van Eyck. Het werd bedacht als altaarstuk voor de Vijdkapel in de Sint-Baafskathedraal van Gent.
Het panelengeheel kende doorheen de tijd een uiterst avontuurlijke geschiedenis en is tot op één paneel na, te weten de Rechtvaardige Rechters, intact te bewonderen in de Sint-Baafskathedraal van Gent.
Het was ontworpen voor de Vijdkapel waarvan Vijd en zijn echtgenote de begunstigers waren. Het lam Gods is te vinden in de huidige Sint-Baafskathedraal, destijds de Sint-Jan genoemd. Het stuk is officieel op 6 mei 1432 geïnstalleerd om samen te vallen met een officiële ceremonie voor Filips de Goede. Later werd het om veiligheidsredenen verplaatst naar de hoofdkapel van de Sint-Baafskathedraal, waar het nog steeds te zien is.
Portret van een man met rode tulband (1433) – Jan van Eyck
Olieverf op paneel – 25,7 cm × 19 cm
National Gallery, Londen
Dit schilderij is vermoedelijk een zelfportret. Van Eyck is samen met Rogier van der Weyden, één van de voornaamste grondleggers van het schilderen in olieverf. Zijn uiterst secure werkwijze, waarbij vele transparante verflaagjes over elkaar heen werden aangebracht, en zijn aandacht voor details, zorgden voor een voor die tijd ongewoon realistische weergave. Het luidde een nieuwe fase in de West-Europese schilderkunst in. Zijn Portret van een man met rode tulband geldt daarbij als een van de vroegste voorbeelden.
Portret van een man met rode tulband is een voor die tijd buitengewoon krachtig portret. Van Eyck creëert een geconcentreerd contrast tussen het van links belichtte gezicht, de kunstig gedrapeerde kaproenen de donkere achtergrond, waarin al het verdere wegvalt. De gelaatstrekken steken helder en gedetailleerd af. De kraaienpootjes rond de ogen en de baardstoppels op de kin zijn met te precisie weergegeven. In de ogen zijn als kleine lichtvlekjes zelfs de ateliervensters weerspiegeld.
Het schilderij geldt algemeen als een mijlpaal in de portretschilderkunst. Het unieke zit hem vooral in de grote concentratie in de blik op het gezicht van de afgebeelde persoon. Voor het eerst wordt hier de blik vanuit het schilderij aangewend om intimiteit en verstandhouding tussen toeschouwer en portret te impliceren. Het directe oogcontact suggereert bovendien dat het een zelfportret is, geschilderd vanaf een spiegelbeeld.
Portret van Giovanni Arnolfini en zijn vrouw (1434) – Jan van Eyck
Olieverf op eikenhouten paneel – 81,8 cm × 59,7 cm
Museum National Gallery, London
Nu wordt algemeen aangenomen dat het om Giovanni di Nicolao Arnolfini en zijn vrouw Constanza Trenta gaat, waarschijnlijk in hun woning in Brugge. Giovanni woonde in 1419 al in Brugge, was textielhandelaar en vertegenwoordigde de familiezaken in Vlaanderen. Zij trouwden in 1426 en Constanza stierf in 1433, zodat dit schilderij een nagedachtenis zal zijn aan haar.
We zien op het schilderij in een slaapkamer een dubbelportret met een rijk geklede man. Eveneens zien we rijk geklede vrouw die elkaar de hand reiken. Op de voorgrond, vóór het paar, staat een hond en liggen een paar buitenschoenen.
Op de achtergrond hangt, zeer in het oog springend, boven de zitbank een ronde spiegel met daarnaast een rozenkrans en daarboven. In Bourgondische kanselarijletters, lezen we de tekst ‘Johannes de eyck fuit hic 1434’ – Johannes van Eyck was hier 1434. De lijst van deze spiegel bevat tien medaillons met afbeeldingen van het passieverhaal, de nederdaling ter helle en de opstanding van Christus.
De Maagd van kanselier Rolin (1435) – Jan van Eyck
Olieverf op paneel – 66 cm × 62 cm
Louvre, Parijs
Het stelt Nicolas Rolin voor, kanselier van Filips de Goede, hertog van Bourgondië, voor een Maria met kind. Ze bevinden zich in een hoge zaal uitkijkend op een stad. Rolin is adorant afgebeeld met voor zich een gebedenboek.
De Heilige Maagd wordt gekroond door een engel. Dit terwijl het Jezuskind een globe vasthoudt en een zegenend gebaar maakt richting de kanselier. De kapitelen boven hen bevatten voorstellingen die verwijzen naar de tekortkomingen van de mens. De stad op de achtergrond, waarvan een van de torens gebaseerd is op die van de Dom van Utrecht, stelt hoogstwaarschijnlijk het hemelse Jeruzalem voor.
Het werk bevat bovenaan op de lijst het opschrift ‘.A´C.IXH.XAN’, wat staat voor ‘Als ich can’ en ‘Als Eyck can’, het devies van Jan van Eyck.
De Heilige Barbara van Nicomedië (1437) – Jan van Eyck
Olieverf op paneel – 32 cm × 18,2 cm
Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
Het kunstwerk vertelt het verhaal van de Heilige Barbara. Het meisje is door haar vader, een Syrische edelman, opgesloten in een versterkte toren zodat niemand haar kan zien. Toen haar vader haar wilde uithuwelijken, verzette ze zich. Om haar te overtuigen toch te huwen, mocht ze af en toe de toren verlaten.
Tijdens een van haar uitstapjes, bekeerde Barbara zich tot het christendom. Ze laat in de toren naast de twee bestaande raamopeningen, een derde aanbrengen ter ere van de Heilige Drievuldigheid. Omdat ze haar nieuwe geloof weigert af te zweren, levert haar vader Barbara uit aan de gouverneur. De gouverneur deelt haar stokslagen uit maar haar wonden genazen en verdwenen ’s nachts. Hetzelfde gebeurt een tweede maal na nieuwe folteringen. Uiteindelijk onthoofdt de vader zijn dochter.
Op het paneel bladert Barbara in een gebedenboek. In haar hand houdt ze een palmtak vast. Deze staat symbool voor haar triomf op de dood. De martelares van het christendom draagt een kleed waarvan de plooien wijd uitwaaien. Achter haar bouwen arbeiders een monumentale gotische kerktoren.
Van Eyck maakte gebruik van een ongewone techniek. Volgens sommigen is de tekening een voorbereiding van een schilderij. In het beeldvlak schilderde Van Eyck enkel de lucht en staakte daarna om één of andere reden zijn werk.
Maria met kind in een kerk (1440) – Jan van Eyck
Olieverfschilderij – 32 cm × 14 cm
Gemäldegalerie, Berlijn
Het schilderij toont Maria met het kind op haar arm, staande in een gotische kathedraal. Maria is totaal buiten proportie afgebeeld ten opzichte van het kerkinterieur. Ze draagt een donkerblauwe mantel over een rood bovenkleed en ze heeft een prachtige kroon op het lange blonde haar.
Op de zoom van haar kleed zien we in het goud geborduurde letters ‘OR SOLE’ en ‘LUCI’. De volledige tekst zou mogelijk komen uit het Bijbelboek Wijsheid (7,29): Est enim haec speciosiOR SOLE, et super omnem dispositionem stellarum: LUCI comparata invenitur prior.
Ze draagt het kind Jezus, wiens onderlichaam in een witte doek is gewikkeld, op de arm. Links van Maria hangt er een gebedsplank aan de pilaar en in de nis links ervan zien we een heiligenbeeld. Achter Maria zien we in een nis in het doksaal tussen twee brandende kaarsen, een beeldje van een gekroonde Maria met kind.
